Tarım ürünlerinde Üretici fiyat endeksi (ÜFE), belirli bir dönemde ülkede üretimi yapılan ürünlerin fiyat değişimlerini ölçen fiyat endeksidir. Belirli zaman aralıkları için enflasyonun belirlenmesinde kullanılır. ÜFE çoğu zaman Tüketici Fiyat Endeksinden (TÜFE) yüksek olur.  Bunun nedeni ÜFE kendi içindeki hesaplanmasında emek ve sermaye yoğunluğuna göre değişkenlik göstermesidir. Örneğin üretim yapan bir kişinin kendi ürünü için emek değerinin hesaplanması kişiye göre değişken bir durum oluşturacaktır.

Son yıllarda Türkiye’de verilerin, kırılganlığının arttığı ve şeffaflığın giderek kaybolduğu sorgulama yöntemlerinin önemini kaybettiği yıllar oldu. Son yapılan düzenleme ile istatistiki her hangi bir verinin serbest piyasada hesaplanması ve yayınlanması TÜİK onayı alınması şartına bağlanması yönünde çalışmalar yapılması gündemde. Yani herhangi bir kişi ya da kurum bir bilgiyi kamuoyu ile paylaşırken TÜİK tarafından onay almak zorunda. Daha doğrusu toplum devletin istatistik kurumunun uygun gördüğü oranları kabul etmek zorunda.

Türkiye’de artış eğiliminde olan enflasyon ile birlikte tarım ürünlerinde üretici maliyetlerindeki artışın tüketici fiyatlarına tam olarak yansıtılamayışı üreticileri zor duruma düşürmekte üretim isteğini kırmaktadır. Yükselen maliyetler üreticilerin tek geçim kaynağı olan tarımsal üretimden vazgeçirmekte, bu durum üretimin azalmasına ve az üretilen ürünün çok daha yüksek fiyatlar ile tüketiciye ulaşmasına neden olmaktadır.

Fındık üreticisi de bu dalgalanmadan muzdariptir. Üretim maliyetlerinin sürekli yükselmesi, ürün satış fiyatının maliyetlerin artışından düşük kalması üreticiyi önemli kararlar verme aşamasına getirmektedir. Giderek kötüleşen üretim şartları çiftçileri yeni arayışlara yönlendirmiş, fındık sektörünün hak ettiği değeri bulamaması çiftçileri göçe zorlamış ve düzensiz göç dalgası oluşturmuştur. Tam da bu noktada fındığın üretim merkezi olan Karadeniz Bölgesinin neden en çok göç veren bölgeler arasında olduğu araştırılmaya değer bir konudur.

Üretim maliyetlerini araştıran Türkiye Gıda ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu alttaki grafik ile üretici fiyatlarının yıllara göre değişimini incelemiş ve bir maliyet projeksiyonu çıkarmıştır. Üretim maliyetlerinin yükselişte olduğu zamanların Türkiye’de enflasyon dönemleri olduğu gözden kaçırılmamalıdır. 2010 yılından 2022 yılı mart ayına kadar olan tablodaki artış oranına karşın yılda bir gerçekleşen üretimin fındık üretim maliyetlerinin ne kadar artırdığı göz önünde tutulmalıdır. Aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi 2022 yılı Mart ayı itibariyle 33,51-TL olarak hesaplanan kilogram başına maliyet karşısında 2021 üretimi ürünün üreticiye yansıyan satış fiyatı 38-39 TL civarıdır. Ancak tüm geçimi tarımsal ürünü olan çiftçinin mahsulünün satışını bu döneme kadar bırakması imkân dâhilinde değildir. 2021 üretim döneminde açıktan devlet destekleri ile birlikte 26,5 TL taban fiyat verilen fındığın geliri ile çiftçinin yeni üretim yılına kadar geçimini nasıl sağlayacağı merak konusudur.

 TÜİK verilerinde de tarım sektöründeki maliyet artışları tüm açıklığı ile ortadadır. Son yıllarda akaryakıt başta olmak üzere gübre ve işçilik maliyetleri hızla artmıştır. Bu artış karşısında üreticilerin neyi nasıl üreteceklerini düşünmeden sadece tüketim kısmıyla ilgilenmek yanlış olacaktır. Türkiye’de yanlış tarım politikaları toplumun bakış açısını da bulandırarak asıl odaklanılması gereken yerlerin kaçırılmasına neden olmaktadır. Üretim maliyetleri düşürülmeden tüketilen ürünlerin fiyatlarının neden yüksek olduğunu tartışmak anlamsızdır.

 2010 yılı temel alınarak üretici fiyatlarındaki artış oranları ise aşağıda tabloda verilmiştir. Görüldüğü üzere son yıllarda meydana gelen artışlar Türkiye’de yaşanan hayat pahalılığının önceki dönemlerden nasıl birikerek geldiğinin habercisidir. 2022 yılı verilerinin Mart ayı ile sınırlı olduğunu belirtmek yerinde olur zira yılsonuna 9 ay ve bir üretim dönemi daha vardır. 2022 yılı itibariyle yaşanan fiyat artışları maliyetlere ilave edildiğinde zor bir yılın üreticiyi dolayısıyla tüketiciyi beklediği unutulmamalıdır. 

 Devletin tüm politikalarını yürütmekle görevli olan devlet yöneticilerinin maliyet artışlarındaki bu durumu dikkate almadığı takdirde seçime kısa süre kala seçmen tercihlerinde değişkenlik göstereceği unutulmamalıdır. Ülkede yaşanan ekonomik daralmanın tüm vatandaşların ellerindeki varlıkların azaltması ve refah kaybına neden olan yönetici kararları olmasına rağmen, seçmenin sandıkta bu durumu dikkate almaması ya da unutması hali de dikkate değerdir.

Yazının yorum köşesinde üretimde yaşanan maliyet artışları konusunda somut örneklerin verilmesi yerinde ve yönlendirici olacaktır. Maliyet artışları konusunda yönetici kararlarının seyri en önemli belirleyici olarak seçmen tercihlerine yansıyacağından fikirlerin açıkça beyan edilmesi, yorumlanması ve müzakere edilmesi önemlidir.